Η άγνωστη ιστορία της κατάληψης του Πολυτεχνείου της Θεσσαλονίκης

Είχε και η Θεσσαλονίκη το δικό της “Πολυτεχνείο”, τις δικές της μεγάλες αντίστοιχες αντιδικτατορικές- και πολύ λίγο μέχρι σήμερα γνωστές- εκδηλώσεις. Βέβαια, τα γεγονότα στην Πολυτεχνική Σχολή Θεσσαλονίκης, εκείνο το σημαδιακό Νοέμβρη του 1973, δεν ήταν στην ίδια έκταση με τα αντίστοιχα γεγονότα της Αθήνας, ούτε είχαν τις ίδιες πανελλαδικές διαστάσεις, ούτε θύματα.

Παρ΄ όλα αυτά όμως, η αντιδικτατορική εξέγερση και στο Πολυτεχνείο της μακεδονικής πρωτεύουσας, αποτέλεσε ένα σπουδαίο αντιφασιστικό γεγονός που καταχωρήθηκε με χρυσά γράμματα στο βιβλίο της πάλης του λαού μας, ενάντια στην ξενοκίνητη δικτατορία της χούντας.

Η περίοδος της «σκληρής» χούντας

Ωστόσο, οι πρώτοι πυρήνες αντίστασης είχαν ήδη αρχίσει να συγκροτούνται. «H συμμετοχή φοιτητικών αντιδικτατορικών οργανώσεων, κυρίως της “Αντι-Εφεε” και του Ρήγα Φεραίου σε όλη τη διάρκεια της δικτατορίας ήταν πάρα πολύ σημαντική» λέει ο Γιάννης Βασιλειάδης, τέως αντιδήμαρχος Ευόσμου, αναφέροντας ως παράδειγμα τη δραστηριότητα των δύο οργανώσεων στο ψευτοδημοψήφισμα της χούντας. Εκείνη την ημέρα, κρεμάστηκαν δεκάδες πανό, διανεμήθηκαν εκατοντάδες τρυκάκια και προκηρύξεις και μοιράστηκε ο παράνομος τύπος. Μετά από την κατάλυση της δημοκρατίας από τους συνταγματάρχες το 1967, για μεγάλο διάστημα, το κλίμα στα πανεπιστήμια και γενικότερα το φοιτητικό κίνημα ήταν πάρα πολύ άτονο. Κανείς δεν τολμούσε να κάνει κάτι ελεύθερα χωρίς τη συγκατάθεση του καθεστώτος. Το «Σπουδαστικό», ειδική υπηρεσία της ασφάλειας, καιροφυλακτούσε μέσα στους διαδρόμους των σχολών. Δεν άργησαν και οι πρώτες συλλήψεις και απομακρύνσεις αντιφρονούντων φοιτητών και καθηγητών.

Οι αντιδράσεις φουντώνουν

Φοιτητικές εκδηλώσεις, αρχίζουν να εμφανίζονται στη Θεσσαλονίκη μαζικά από τις αρχές του 1972, αρχικά σαν αντίδραση στις συνελεύσεις που προσπάθησαν να πραγματοποιήσουν οι εγκάθετοι της χούντας στους κλαδικούς συλλόγους, όπου υπήρξε η πρώτη μαζική παρέμβαση των δημοκρατικών φοιτητών, κατά της παρωδίας των εκλογών που έγιναν το φθινόπωρο του 1972 μέσα σε ένα όργιο τρομοκρατίας από ασφαλίτες, τραμπούκους και λοκατζήδες μέσα στο πανεπιστήμιο. Και οδηγούμαστε πλέον στο μεγάλο άνοιγμα και τη μαζικοποίηση του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος από την άνοιξη του 1973.

Στα τέλη του Φλεβάρη του 1973 οργανώνεται μια πρώτη μεγάλη ανοιχτή εκδήλωση του αντιδικτατορικού φ.κ με αφορμή τη συγκέντρωση της φυσικομαθηματικής σχολής του Α.Π.Θ. Μετά τη κατάληψη της Νομικής στην Αθήνα, η διορισμένη από τη χούντα διοίκηση της ΦΕΑΠΘ, προσπάθησε να συγκαλέσει συγκέντρωση στη ΦΜΣ της Θεσσαλονίκης με σκοπό να εγκρίνει τα μέτρα στράτευσης των φοιτητών και να καταδικάσει την κατάληψη της Νομικής. Αυτή η συγκέντρωση, με τη μαζική συμμετοχή των δημοκρατών φοιτητών, μετατράπηκε στην πρώτη μεγάλη αντιδικτατορική συγκέντρωση των φοιτητών στη Θεσσαλονίκη.

Τα γεγονότα της 17ης Νοεμβρίου

Τα γεγονότα της Αθήνας, εκείνο τον ηρωικό Νοέμβρη του 1973, έγιναν γνωστά στη Θεσσαλονίκη την Πέμπτη 16 Νοέμβρη. Και μάλιστα οι ειδήσεις που κατέφθαναν έλεγαν ότι πέρα από την κατάληψη του Πολυτεχνείου στην Αθήνα, υπάρχει κατάσταση ξεσηκωμού. Έτσι για τους φοιτητές της Θεσσαλονίκης ήταν αυτονόητο, ότι εφ΄ όσον η Αθήνα ξεσηκώθηκε και οι Θεσσαλονικείς χωρίς χρονοτριβή έπρεπε να ακολουθήσουν.

Έτσι αμέσως τα βλέμματα όλων στράφηκαν προς το πανεπιστήμιο. Και συνέπεσε τις μέρες εκείνες να γίνονται συνελεύσεις σχολών στο Πολυτεχνείο γεγονός που ευνόησε την κατάληψη. Από την Παρασκευή 17 Νοέμβρη το πρωί, άρχισαν να εισέρχονται μαζικά οι φοιτητές στην Πολυτεχνική Σχολή Θεσσαλονίκης. Οι φοιτητές της κάθε σχολής έκαναν συνελεύσεις εκλέγοντας την επιτροπή τους και από αυτές τις επιτροπές στη συνέχεια εκλέχτηκε και η Κεντρική Συντονιστική Επιτροπή της κατάληψης, της οποίας το πρώτο μέλημά της, ήταν να οργανώσει τις λειτουργίες μέσα στο χώρο του Πολυτεχνείου. Έτσι, δημιουργήθηκαν επιτροπές περιφρούρησης, σίτισης, ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. 

Η Ρία Καλφακάκου, μέλος της συντονιστικής επιτροπής περιγράφει τις σκηνές που διαδραματίστηκαν εκείνη την ημέρα «Οι συνελεύσεις κρατούσαν πολλές ώρες και οι συζητήσεις ήταν θυελλώδεις. Όμως το τραγούδι δεν έλειπε από τα αμφιθέατρα, με κιθάρες και κασετόφωνα να αντηχούν σε όλη τη Πολυτεχνική».

Το απόγευμα, νωρίς, όταν πια είχε πλημμυρίσει το Πολυτεχνείο από τους φοιτητές, άρχισε και η πολιορκία του χώρου από την ασφάλεια. Νωρίς μάλιστα, οι αστυνομικοί, αφού έσπασαν με τούβλα και πέτρες τα παράθυρα από την πίσω πλευρά του Πολυτεχνείου, προσπάθησαν να μπούνε μέσα, αποκρούστηκαν όμως από τους συγκεντρωμένους φοιτητές.

Γύρω στις 7 με 8 το βράδυ, άρχισε να λειτουργεί και ο ραδιοφωνικός σταθμός που είχε εγκατασταθεί στα υπόγεια της Αρχιτεκτονικής Θεσσαλονίκης. Κατά τις 9 μ.μ. άρχισαν να καταφθάνουν οι ειδήσεις από την Αθήνα ότι γίνονται συγκρούσεις και υπάρχουν νεκροί και τραυματίες.

«Παρ΄ όλα αυτά, ήταν τέτοιο το ηρωικό κλίμα που είχε δημιουργηθεί στους συγκεντρωμένους φοιτητές, ώστε αν και υπήρχε η δυνατότητα να απομακρυνθούν, από κανενός το μυαλό δεν πέρασε η σκέψη για αποχώρηση, ούτε υπήρξε ηττοπάθεια και πανικός. Αντίθετα, ψύχραιμα αντιμετωπίσαμε την κατάσταση», λέει ο Γιάννης Βασιλειάδης.
Από τα μεσάνυχτα, πέρα από την αστυνομία και τους εγκάθετούς της ο χώρος του Πολυτεχνείου είχε περικυκλωθεί και από στρατό. Από λοκατζήδες και τεθωρακισμένα. Η εκκένωση του Πολυτεχνείου Θεσσαλονίκης, έγινε στις 4 το πρωί του Σαββάτου, κάτω από την απειλή ότι τα άρματα μάχης θα αρχίσουν τον κανονιοβολισμό της Σχολής. Ήδη, είχαν καταφθάσει τα τανκς μπροστά στην πύλη του Πολυτεχνείου και γύρω ήταν παραταγμένοι οι λοκατζήδες και οι αστυνομικοί.

Η Έρση Φωτοπούλου, φοιτήτρια Νομικής τότε, κατάφερε να ξεφύγει από τον κλοιό των σωμάτων ασφαλείας «Εγώ μαζί με δύο συμφοιτητές μου ξεγλιστρήσαμε από μια έξοδο στο πίσω μέρος της σχολής. Μπήκαμε μέσα από το χώρο της Έκθεσης τρέχοντας και χωριστήκαμε στη ΧΑΝΘ».

Μετά από αυτό υπήρξε συνεννόηση αστυνομίας και φοιτητών ότι δεν θα υπάρξουν συλλήψεις και με αυτό τον όρο άρχισε η εκκένωση. Όμως η συμφωνία αθετήθηκε και έτσι, εκείνο το βράδυ στην έξοδο του Πολυτεχνείου πιάστηκαν 250 συνολικά άτομα τα οποία και μεταφέρθηκαν στην ασφάλεια. Από αυτούς 35 άτομα, μεταξύ τους και 5 γυναίκες, κρατήθηκαν στην ασφάλεια.

Η Σοφία Νικηφόρου, νεαρή τότε δικηγόρος, συμμετείχε σε μια ομάδα δικηγόρων οι οποίοι προσπάθησαν να υπερασπιστούν τους κρατουμένους «Σηκώθηκα πέντε το πρωί και πήγα στην εφημερίδα «Μακεδονία» για να μάθω τι έγινε. Αργότερα, ετοιμαστήκαμε να πάμε στη Βαλλαωρίτου, όπου στεγαζόταν η ασφάλεια, αλλά μας απέτρεψαν οι μεγαλύτεροι για το φόβο των συλλήψεων. Ωστόσο, η συνεννόηση με τους κρατουμένους γινόταν μέσω «συνδέσμων» που είχαμε μέσα».

Ένας ψύχραιμος απολογισμός

Ένα λάθος τακτικής και μια μηχανιστική μεταφορά της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, της Αθήνας και στη Θεσσαλονίκη, από την επιτροπή κατάληψης, στέρησαν τη δυνατότητα ευρύτερης λαϊκής συμμετοχής στα γεγονότα της Θεσσαλονίκης, καθώς την περίοδο εκείνη, η Πολυτεχνική Σχολή βρίσκονταν στο πιο απομακρυσμένο σημείο της πανεπιστημιούπολης, χωρίς δρόμους προσπέλασης. Σημαντικό στοιχείο, επίσης, ήταν και το γεγονός ότι οι μηχανισμοί του παρακράτους και του εκφοβισμού των πολιτών στη Βόρεια Ελλάδα ήταν ισχυρότεροι.

Όμως αυτό, δεν σημαίνει πως η εξέγερση των φοιτητών του Α.Π.Θ. ήταν ασήμαντη. Ίσα-ίσα μάλιστα, καθώς τα γεγονότα υπήρξαν απόρροια του φοιτητικού αντιδικτατορικού κινήματος που αναπτύχθηκε στα χρόνια της δικτατορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. «Υπάρχουν πολλοί στη Θεσσαλονίκη που δεν ξέρουν ότι έγιναν ανάλογες εκδηλώσεις και στην πόλη μας. Και μπορεί να μην είχαμε τους νεκρούς, αλλά και τους τραυματίες, τις συλλήψεις, το ξύλο, το μάζεμα στην ασφάλεια τα είχαμε όλα αυτά» προσθέτει ο κ. Βασιλειάδης.

Για επίλογο αυτού του αφιερώματος δεν ταιριάζει τίποτα άλλο, παρά τα λόγια της νεαρής τότε φοιτήτριας Έρσης Φωτοπούλου «Δεν νιώσαμε σε καμία περίπτωση φόβο. Στο μυαλό μου έχουν χαραχτεί όλες εκείνες οι στιγμές. Νομίζαμε ότι θα αλλάζαμε την Ελλάδα…».

ΠΗΓΗ Στέφανος Βασιλειάδης auth.gr