Ομολογώ πως έως και σήμερα δεν έχω καταλάβει τον όρο «εναλλακτική». Τι είναι η εναλλακτική ενημέρωση? Η ενημέρωση, σκέφτομαι, μπορεί να είναι για παράδειγμα ψευδής, δηλαδή να μεταδίδει ψεύτικες πληροφορίες. Μπορεί να είναι υπερβολική, η παρουσίαση ενός γεγονότος σε υπερφυσικά μεγάλες διαστάσεις την καθιστά τέτοια. Μπορεί να είναι ελλιπής, με αποτέλεσμα να δημιουργεί σύγχυση σε αυτόν που την δέχεται. Εναλλακτική όμως? Τι είναι εναλλακτική ενημέρωση? Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί πως το «εναλλακτική» η ενημέρωση το οφείλει στο μέσο μέσα από το οποίο μεταδίδεται. Πράγματι, το Internet αποτελεί δυστυχώς ακόμη- ένα νέο μέσο μεταφοράς και διάδοσης πληροφοριών. Υπό αυτή την έννοια είναι πράγματι κάτι το «εναλλακτικό». Θα μπορούσε ο όρος «εναλλακτική» να σημαίνει το γεγονός ότι η ενημέρωση μέσα από το Internet τουλάχιστον ακόμη- δεν είναι εύκολο να λογοκριθεί. Το Internet μοιάζει με ένα γιγαντιαίο δίκτυο δρόμων και λεωφόρων με πάμπολλες διασταυρώσεις και απουσία ραντάρ ταχύτητας της τροχαίας. Από τη στιγμή που κάποια πληροφορία μπεί στο Internet, κανείς δεν ξέρει που θα κυκλοφορήσει και που θα καταλήξει. Ο καθένας μπορεί να έχει πρόσβαση σε αυτή και να την αξιοποιήσει ή να την αγνοήσει. Είναι λοιπόν το Internet πράγματι ένα εναλλακτικό μέσο ενημέρωσης από αυτή την άποψη.
Κάτι ακόμη που θα δικαιολογούσε τον όρο «εναλλακτική», θα μπορούσε να είναι η βεβαιότητα πως οι πληροφορίες που διακινούνται στο Internet δεν υπόκεινται σε κατηγοριοποίηση. Σε μία εφημερίδα μπορείς να διαβάσεις τις πολιτικές εξελίξεις, τα αθλητικά, κάποια άρθρα για τον τουρισμό ή και μικρές αγγελίες, αλλά σίγουρα δεν θα δεις την φωτογραφία του Jonathan που μένει στην Ατλάντα των ΗΠΑ να παίζει με τον σκύλο του στην αυλή του σπιτιού του. Αυτό όμως μπορείς να το δεις στο Internet. To Inernet δεν φιλτράρει καμιά πληροφορία. Αυτός είναι άλλωστε ο λόγος που έχει χαρακτηριστεί ως το πιο δημοκρατικό μέσο διακίνησης πληροφοριών. Πράγματι, σε μία ιδανική κοινωνία, οι πληροφορίες θα ήταν όλες διαθέσιμες σε όλους και όλοι θα έκαναν με προσωπικά κριτήρια την επιλογή ποιες θα αξιοποιούσαν και ποιές θα αγνοούσαν. Η κοινωνία μας όμως δεν είναι ιδανική. Το αντίθετο, η κοινωνία μας χαρακτηρίζεται από την εισροή σε αυτήν πλήθους μηχανισμών αλλοίωσης της πραγματικότητας. Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργείται σύγχυση από τους πολίτες και να διαβρώνεται η κριτική ικανότητα των ατόμων. Ηθικές αξίες καταστρατηγούνται στο όνομα του κέρδους. Κανόνες συμπεριφοράς παρακάμπτονται βάναυσα προκειμένου να επέλθει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Η έννοια του χρήματος έχει γίνει συνώνυμη της ευτυχίας και τη μακροζωίας. Λαθεμένες αντιλήψεις λοιπόν και σαθρά πρότυπα.
Οι διαφημιστές που θέλουν να πουλήσουν ένα προϊόν, κάνουν έρευνα αγοράς. Μετρούν με αυτό τον τρόπο σε ποιες κοινωνικές ομάδες και με ποια κοινωνικά κριτήρια πρέπει να προσεγγίσουν το αγοραστικό τους κοινό. Εαν ο αριθμός των υποψήφιων αγοραστών δεν καλύπτει τις προβλέψεις τους, τότε εφευρίσκουν τρόπους να αυξήσουν τους υποψήφιους πελάτες τους. Δημιουργούν δηλαδή ανάγκες. Η μόδα, είναι ένα τρανταχτό παράδειγμα μιας τέτοιας τακτικής. Γιατί η μόδα αλλάζει κάθε χρόνο? Μήπως γιατί μας πάλιωσαν τα ρούχα και πρέπει να τα αντικαταστήσουμε με άλλα? Η μήπως γιατί πρέπει οι παραγωγοί ενδυμάτων και ένα ολόκληρο οικοδόμημα παρεμφερών δραστηριοτήτων να πουλήσουν και την νέα χρονιά ? Οι άνθρωποι έχουμε ανάγκες. Υλικές και πνευματικές. Η διαφήμιση δημιουργεί όλο και περισσότερες. Είμαστε καταναλωτικά όντα είτε μας αρέσει είτε όχι. Η διαφήμιση για να αποδώσει χρειάζεται ένα μέσο μεταφοράς, τον δίαυλο που θα ενώσει εμάς τους καταναλωτές με τον παραγωγό. Οι κλασικοί δίαυλοι μαζικής μετάδοσης πληροφοριών είναι τα έντυπα, η τηλεόραση και το ραδιόφωνο. Τώρα προστέθηκε και το Internet.
Η γέννηση του Internet
Η χρήση ενός δικτύου υπολογιστών για ανταλλαγή πληροφοριών ήταν η αφορμή γέννησης του Internet. Στα τέλη της δεκαετίας του 60, ο αμερικανικός στρατός έψαχνε ένα σύστημα το οποίο θα εξασφάλιζε την επικοινωνία μεταξύ των μονάδων του σε περίπτωση κατάρρευσης του τηλεφωνικού δικτύου. Πανεπιστημιακά και στρατιωτικά ιδρύματα ξεκίνησαν την έρευνα με σκοπό την υλοποίηση ενός δικτύου επικοινωνιών ανθεκτικού σε καταστροφές. Τότε γεννήθηκε η ιδέα του ιστού. Ο ιστός προσφέρει την αδιάκοπη ροή πληροφοριών ακόμη και εάν κάποιοι κόμβοι του πάψουν να λειτουργούν. Σε μια διάταξη ιστού, υπάρχουν εναλλακτικές διαδρομές από όπου μπορούν να διέλθουν δεδομένα προκειμένου να καταλήξουν στον αποδέκτη τους. Αυτή τη λογική λοιπόν αποφάσισαν να υλοποιήσουν το 1972 οι ομάδες εργασίας που ασχολήθηκαν με το ζήτημα γνωστές με την επωνυμία InterNetworking Working Groups. Το επόμενο καθοριστικό βήμα ήταν η ανάπτυξη ενός πρωτοκόλλου επικοινωνίας που θα ήταν αρκετά «έξυπνο» για να καταλαβαίνει ποιές διαδρομές θα έπρεπε να ακολουθήσει ώστε να υπάρχει σύνδεση μεταξύ αποστολέα και αποδέκτη. Η αλήθεια είναι ότι χρειάστηκαν αρκετά χρόνια εξέλιξης μέχρι να υλοποιηθεί το TCP/IP. Τον Αύγουστο του 1983 το Internet Arpanet τότε- αποτελούνταν από 562 καταχωρημένους υπολογιστές που αντάλλασσαν μεταξύ τους ηλεκτρονικό ταχυδρομείο.
Τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του Internet καμιά σχέση δεν έχουν με την σημερινή μορφή όσον αφορά τις προσφερόμενες υπηρεσίες και τον τρόπο λειτουργίας. Ο χρήστης του Internet της εποχής εκείνης έπρεπε να πληκτρολογεί σελίδες εντολών μπροστά σε ένα τερματικό προκειμένου να διεκπεραιώσει μια εργασία που σήμερα γίνεται σε ελάχιστα δευτερόλεπτα. Τα πράγματα άλλαξαν δραματικά το 1989 όταν μια ομάδα του Ευρωπαϊκού Κέντρου Μοριακών Ερευνών (CERN) στην Ελβετία, αποφάσισε να πειραματιστεί με την δημιουργία ενός πρωτοκόλλου το οποίο θα υποστήριζε την μεταφορά γραφικών και κειμένου ή αλλιώς υπερ-κειμένου, χρησιμοποιώντας την υποδομή του Internet. Σε συνεργασία με το NCSA , το κέντρο Υπερυπολογιστικών Εφαρμογών του πανεπιστημίου του Ιλλινόις, δημιουργήθηκε ο πρώτος φυλομετρητής browser. Η αρχή της δεκαετίας του 90 βρίσκει το Internet να διαθέτει πλέον ένα πρωτόκολλο μεταφοράς, το www, το οποίο μπορούσε ο καθένας με εξαιρετική ευκολία να χρησιμοποιήσει. Εδώ ξεκινάει η επανάσταση του Internet.
Το Internet σήμερα στην Ελλάδα
Σήμερα στην Ελλάδα, δεν νοείται ελληνική οικογένεια που να μην διαθέτει τουλάχιστον μία συσκευή τηλεόρασης. Η τηλεόραση έχει επηρεάσει δραματικά την ζωή του ανθρώπου τις τελευταίες δεκαετίες. Δεν είναι υπερβολή να πει κανείς πως έχει μεταβάλλει τον τρόπο ζωής του σύγχρονου ανθρώπου. Είναι το μαγικό χαλί που με εξαιρετική ευκολία μας μεταφέρει σε άλλους τόπους, μας δίνει την δυνατότητα να γινόμαστε κάποιοι άλλοι, μας πληροφορεί για γεγονότα που συμβαίνουν στην άλλη γωνιά του πλανήτη, μας ψυχαγωγεί. Η τηλεόραση όμως έχει ένα σημαντικό από τη φύση της ελάττωμα: είναι μονόδρομη. Ο θεατής μπορεί μόνο να βλέπει, δηλαδή να δέχεται τις πληροφορίες που του προσφέρει η τηλεόραση. Δεν μπορεί να επιλέγει ή να επεμβαίνει σε αυτές. Δεν μπορεί να τις διαμορφώνει σύμφωνα με τις ανάγκες του, πραγματικές ή επίκτητες. Το Internet είναι κάτι τελείως διαφορετικό. Ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να επεμβαίνει και να ρυθμίζει τις παραμέτρους των πληροφοριών. Το Internet δεν είναι μόνο ένας πομπός αλλά και ένας δέκτης ταυτόχρονα. Κάτι που ακόμη είναι δύσκολο να καταλάβουν οι έλληνες χρήστες του Internet, είναι η δυνατότητα να χρησιμοποιούν το Internet για πραγματικούς, χειροπιαστούς σκοπούς. Το ηλεκτρονικό εμπόριο αποτελεί ένα τέτοια παράδειγμα. Στο εξωτερικό εδώ και λίγα χρόνια οι χρήστες όλο και πιο πολύ χρησιμοποιούν το Internet για τις αγορές τους σε κάποια συγκεκριμένα καταναλωτικά αγαθά. Σίγουρα, δεν είναι ο ενδεδειγμένος τρόπος να αγοράζει κανείς ντομάτες από το Internet χωρίς να τις δει και να τις διαλέξει μία μία, όμως η αγορά βιβλίων, δίσκων μουσικής και ακόμη περισσότερων προϊόντων είναι αγορές που μπορούν να γίνουν μέσα από το Internet. Γιατί? Ας σκεφτούμε ένα πολύ απλό παράδειγμα. Έστω ότι θέλω να αγοράσω ένα βιβλίο. Με τον κλασικό τρόπο θα πρέπει να ξεκινήσω από το σπίτι μου, να μπω στο αυτοκίνητό μου, να οδηγήσω έως την αγορά ή το βιβλιοπωλείο , να παρκάρω το αυτοκίνητο, να μπω στο βιβλιοπωλείο και να αρχίσω το ψάξιμο στα ράφια για να βρω αυτό που θέλω. Κατόπιν, και εάν το βρω στο πρώτο βιβλιοπωλείο, πληρώνω και κάνω την αντίθετη διαδρομή για να επιστρέψω σπίτι μου έχοντας μαζί μου το βιβλίο. Η αντίστοιχη διαδικασία μέσω Internet είναι κάπως έτσι: ανοίγω τον υπολογιστή μου, επισκέπτομαι την ηλεκτρονική σελίδα του βιβλιοπωλείου που θέλω, ψάχνω γρήγορα και εύκολα το βιβλίο και το παραγγέλνω. Την επομένη θα το έχω στο σπίτι μου. Βλέπουμε δηλαδή από αυτό το απλό παράδειγμα πόσο χρόνο αλλά και χρήματα μας εξοικονομεί η αγορά από το Internet. Φυσικά υπάρχει και η άλλη διάσταση του θέματος. Θα ισχυριστεί κάποιος πως , ναι, καλά τα λές, αλλά εγώ θέλω να περπατήσω μέχρι το βιβλιοπωλείο γιατί έτσι θα κάνω και την βόλτα μου, θα πεταχτώ και από τον κολλητό μου που έχω τρεις μέρες να τον δώ, θα μιλήσω και με κανέναν άνθρωπο. Σωστά. Κανείς δεν ισχυρίστηκε πως το Internet δεν αποξενώνει τους ανθρώπους. Κανείς δεν αντιλέγει πως το Internet λειτουργεί περίπου όπως η τηλεόραση όσον αφορά τις δραματικές αλλαγές που πρόκειται να επιφέρει στον τρόπο που ζούμε. Πρέπει όμως να αποφασίσουμε τι θέλουμε. Θέλουμε την τεχνολογία ή όχι? Θέλουμε να διεκπεραιώνουμε γρήγορα τις εκκρεμότητες μας ή όχι? Θέλουμε να εξοικονομούμε χρόνο ή όχι? Θέλουμε να έχουμε πληθώρα πληροφοριών και επιλογών κατ' επέκταση ή όχι?
Σύμφωνα με όλες τις μελέτες που έχουν γίνει έως σήμερα για το Internet στην Ελλάδα, ο κύριος όγκος χρηστών προέρχεται από ανώτερα κοινωνικά στρώματα, έχει υψηλή μόρφωση και αρκετά μεγάλο εισόδημα. Το Internet δεν είναι τηλεόραση, τουλάχιστον όχι ακόμη. Μοιάζει να είναι η λιμουζίνα της ηλεκτρονικής επικοινωνίας την οποία κατέχουν ακόμη λίγοι. Κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα πότε θα αλλάξει αυτό. Σίγουρα θα χρειαστούν κάποια χρόνια ακόμη μέχρι να είμαστε σε θέση να λέμε πως το Internet είναι ένα λαϊκό μέσο. Κάτι πρέπει να δώσει την ώθηση για να γίνει αυτό. Οι διαφημιστικές εταιρείες δεν δείχνουν να ενδιαφέρονται καθώς ο κόσμος ακόμη προτιμάει στην μεγάλη του πλειοψηφία τα συμβατικά μέσα για να ενημερώνεται. Οι εφημερίδες κυκλοφορούν με δεκάδες ένθετα γεμάτα με διαφημίσεις. Το ίδιο και τα περιοδικά. Πλέον μπορείς να βρεις περιοδικό που να έχει το πιο απίθανο θέμα. Το ραδιόφωνο, αν και απευθύνεται στους πιο ρομαντικούς, εξακολουθεί να έχει το δικό του φανατικό κοινό, συνήθως άνθρωποι που έχουν αηδιάσει με την τηλεόραση και επέστρεψαν στο πιο τίμιο ραδιόφωνο. Η τηλεόραση αποτελεί την ναυαρχίδα της ενημέρωσης και της ψυχαγωγίας άσχετα με το πόσο καλή ή κακή είναι. Το Internet? Πρέπει να περιμένουμε ακόμη..
Στο μέλλον από τη μεριά του χρήστη
Ένας καθοριστικός παράγοντας που θα ρυθμίζει πάντα τις εξελίξεις όσον αφορά την εξέλιξη του Internet είναι οι ταχύτητες σύνδεσης του χρήστη με αυτό. Τα πρώτα χρόνια το τηλεφωνικό δίκτυο μπορούσε μετά βίας να υποστηρίξει μία ανεκτή σύνδεση. Αλλά και οι εφαρμογές που έτρεχαν στο δίκτυο δεν ήταν τόσο «φορτωμένες». Με το πέρασμα των χρόνων οι ταχύτητες μεγάλωσαν. Το κλασικό modem των 56Kbits διαδέχτηκε η ISDN με τα 128Kbits και σήμερα το ADSL που απογειώνει τις ταχύτητες ακόμη και μέχρι τα 2Mbits. Τι σημαίνει αυτό? Οι ταχύτητες μεγαλώνουν. Αν κάποτε το καλύτερο που μπορούσαμε να δούμε στο Internet ήταν ένα σύντομο βίντεο με τις εξωτικές Βερμούδες, σήμερα μπορούμε να δούμε το ίδιο βίντεο σε μεγαλύτερη ανάλυση και για περισσότερη ώρα. Δεν είναι καθόλου απίθανο στο κοντινό μέλλον όλες οι πληροφορίες που καταλήγουν στο σπίτι μας να έρχονται μέσα από το Internet. Internet τηλεόραση με την δυνατότητα επιλογής εκατομμυρίων καναλιών, Internet ραδιόφωνο με σταθμούς που εκπέμπουν μόνο στο Internet από κάποιο μακρινό χωριό του κόσμου δεν είναι πλέον στη σφαίρα της φαντασίας. Αυτό που θα καθορίσει τα μελλοντικά πράγματα είναι οι ταχύτητες σύνδεσης και όσο αυτές μεγαλώνουν τόσο οι προσφερόμενες υπηρεσίες θα διευρύνονται και θα αντικαθιστούν παλαιότερες μεθόδους και συνήθειες.
Στο μέλλον από τη μεριά των προσφερόμενων υπηρεσιών
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η χρήση του Internet θα καθιερωθεί όταν θα υπάρξουν εκείνες οι προϋποθέσεις κέρδους για αυτούς που εμπλέκονται στο κομμάτι της προσφοράς. Οταν οι ταχύτητες σύνδεσης επιτρέψουν την ανάπτυξη των συμβατικών αλλά και νέων υπηρεσιών μέσω Internet, τότε θα επέλθουν αλλαγές υπό μορφή χιονοστιβάδας. Οι μεγάλες πολυεθνικές που σήμερα αντιμετωπίζουν το μέσο με καρτερική υπομονή θα το εκτοξεύσουν στα ύψη. Η δυνατότητα απόκτησης επιπλέον κέρδους θα είναι το κίνητρο για την δημιουργία υπερ-sites, κάτι όπως τα σούπερ μάρκετ. Τα μικρά, τοπικά sites και οι όποιες υπηρεσίες προσφέρουν θα εξαφανιστούν μη αντέχοντας τον ανταγωνισμό. Σε συνδυασμό με την εξέλιξη της τεχνολογίας και των επικοινωνιών στους άλλους τομείς πέρα από το Internet, θα υπάρξουν επαναστατικές αλλαγές στον τρόπο που ζούμε. Γιατί να αγοράσεις από το τοπικό μαγαζί όταν υπάρζει το Amazon? Γιατί να ψάχνεις για πάρκινγκ στο κέντρο της πόλης όταν μπορείς να γραφείς συνδρομητής στην υπηρεσία τάδε που σε πληροφορεί ανά πάσα στιγμή που μπορείς να παρκάρεις? Οι διαφημίσεις θα στηρίζουν όπως και με την τηλεόραση σήμερα ένα μεγάλο ποσοστό των εσόδων. Ηδη, στην Αγγλία υπάρχει εταιρεία που προσφέρει δωρεάν υπολογιστή με τον όρο ο χρήστης να βλέπει κάθε τόσο και μία διαφήμιση. Πληρωμένες υπηρεσίες, ηλεκτρονικό εμπόριο και διαφημίσεις λοιπόν η πηγή κέρδους από το Internet. Η υποδομή ακόμη δημιουργείται. Στα επόμενα 10 χρόνια το σχήμα θα έχει ολοκληρωθεί και θα λειτουργεί σ κάποια βαθμό και σε κάποια προηγμένα κράτη. Οι συνήθειες του ανθρώπου για άλλη μια φορά πρέπει να αλλάξουν. Πλαστικές κάρτες, Internet, υπηρεσίες θα κατακλύσουν τον κόσμο γύρω μας και θα μας οδηγήσουν προς το μέλλον. Αν αυτό θα είναι καλύτερο ή χειρότερο κανείς δεν το ξέρει. Σίγουρα όμως δεν θα είναι ίδιο με σήμερα.
